Aktualnie dostępne tomy Bibliografii Polskiej dystrybuuje: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
*
Wszystkie przedsięwzięcia naukowe opisane w naszej Kronice są efektem pracy całego zespołu bibliografów zatrudnionych w Centrum, bez której nie byłyby one możliwe.
*
Zarządzeniem nr 56 z dnia 12 października 2007 roku JM Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego na wniosek prof. Wacława Waleckiego powolał w miejsce Zakładu Bibliografii Polskiej im. Karola Estreichera - Centrum Badawcze "Bibliografii Polskiej" Estreicherów. Cieszymy się z tego ważnego awansu naukowego naszej placówki.
Delegacja Centrum uczestniczyła we Lwowie w sympozjum zatytułowanym Міжнародна наукова конференція «Видавничий рух в Україні: середовища, артeфaкти». Obrady odbywały się w budynku Ossolineum (Biblioteka W. Stefanyka), a prof. Wacław Walecki wygłosił referat: „REGINA REGNI POLONIAE, ora pro nobis! Stanisława Wyspiańskiego wizja ślubów Jana Kazimierza w lwowskiej Katedrze” oraz w trakcie Panelu przedstawiał m.in. naszą Elektroniczną Bazę Bibliografii Estreichera. Magister Stanisław Siess-Krzyszkowski natomiast referował swoje badania w wystąpieniu „Podhorecka biblioteka Jabłonowskich i Sapiehów”, a serdeczna atmosfera stworzona przez Gospodarzy przyczyniła się do nawiązania wielu cennych kontaktów naukowych.
Ostatnie miesiące roku akademickiego przyniosły nowe odkrycia w Bibliotece Prowincji Ojców Bernardynów w Krakowie. Szczególnie interesujący okazał się unikatowy, zdefektowany egzemplarz XVII-wiecznego modlitewnika (Kraków, druk. Bartłomiej Kwaśniowski?, po 1622–przed 1651), zawierający między innymi „Pozdrawianie wszytkich członkow Pana Jezusowych” (drugie znane wydanie drukowane po edycji z ok. 1533 roku) wraz ze współwydaną „Tarczą duchowną naprzeciw najazdom nieprzyjacielskim, a ku otrzymaniu zwycięstwa”.
Wśród znalezisk warto wymienić także dwie karty (tytułowa i k. A8) z nieznanego wcześniej wydania „Viaticu[m] dyocesis Poznanie[n]sis Lugduni priusimpressum...” (Kraków, druk. Jan Haller, między 1514 a 1520), przedrukowane z polecenia biskupa Jana Lubrańskiego (być może przedruk wydania lyońskiego z 1513 r.).
W Bibliotece Prowincji systematycznie odnajdują się również nieznane Estreicherowi wydania popularnych XVIII-wiecznych modlitewników – drukowane do użytku praktycznego w niewielkim formacie i na tanim papierze, zaczytane w epoce przez wiernych, stanowią obecnie bibliograficzną rzadkość. Tym razem takim odkryciem były m.in. „Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Nayswiętszey Panny Maryi Które pobożni ludzie w każdą Niedzielę i Swięto w Kościele WW. OO. Bernardynów Prowincyi Wielko-Polskiey Na Chwałę Niepokalanie Poczętey Matki Boskiey śpiewać zwykli” (Warszawa, 1799) czy niewielka „Koronka do Swiętey Anny” (s.a., s.l., post 1700).
Nadto dzięki pomocy pracowników Centrum udało się zidentyfikować kilka zdefektowanych druków ze zbiorów Biblioteki Prowincji. Starczy wspomnieć, że pozbawiony początku egzemplarz „Wyboru Zyćia y Cudow Błogosławionego Ładysława z Gielniowa Zakonu Serafickiego WW. OO. Bernardynow” Wincentego Morawskiego rozpoznano jako wydanie warszawskie (druk. Jezuitów) z 1746 r. (wariant B). Sprostowano mylną atrybucję anonimowego kazania z tekstu: „Beati servi” (inc.: Co to za iedni słudzy? Jaśnie oświecony Trybunale...), przypisanego wcześniej Bonawenturze Murczyńskiemu. Udało się także poprawnie opisać rozliczne wydania mszałów („Missae Propriae...”) zachowane we fragmentach w Bibliotece Prowincji.
Na koniec w oprawie druku „Reguła y Konstytucye Trzeciego Zakonu S. Franciszka...” (Warszawa, Druk. Collegium Societatis Jesu, 1742) udało się ujawnić kilka dobrze zachowanych kart ze znanego w epoce, lecz szybko zapomnianego poematu Wojciecha Stanisława Chrościńskiego „Pharsaliey albo raczey woyny domowey Rzymskiey ... Kontinuacya” (Oliwa, 1693). Karty te, potraktowane przez dawnego introligatora jako makulatura, zostały (jak to było wówczas w zwyczaju) sklejone razem i wykorzystane jako tekturowa oprawa wspomnianej „Reguły...”, jednak po wielu latach rozwarstwiły się, umożliwiając odczytanie bardzo interesujacego tekstu…
Wszystkie te nowe odkrycia wzbogacą oczywiście w Elektronicznej Bazie Bibliografii Estreichera moduł uzupełnień do bibliografii staropolskiej, których liczba stale rośnie.
Mgr Marta Kowalewska i dr Tomasz Nastulczyk zostali zaproszeni do udziału w XLI Stałej Konferencji Muzeów Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MAB, Lublin 16-18 IX 2019). Z powodzeniem dokonali prezentacji naszego Centrum Badawczego, jego celów naukowych i dorobku; dzięki nawiązanym kontaktom uzyskaliśmy możliwość dostępu do polskich zbiorów zagranicznych na potrzeby prac nad Bibliografią Polską (rzadkie druki polskie XIX wieku, zwłaszcza emigracyjne). Tak więc obok dotychczas wypracowanych relacji na Wschodzie, teraz dołączyła Europa Zachodnia, USA i Kanada oraz Australia, a posiadane przez nas formularze poświadczenia codziennego wykorzystywania Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera przez instytucje naukowe na świecie sięgają liczby ponad pół setki dokumentów.
Dziś zmarł w Wiedniu wybitny slawista chorwacko-austriacki, prof. Radoslav Katičić, Był twórcą koncepcji wspólnego w czasach przedchrześcijańskich dla wszystkich narodów słowiańskich świata mitów zachowanych poprzez tradycję ustną w najdawniejszej poezji ludowej i żywotnego do dziś. Jego osiągnięcia w tej dziedzinie pokazują niezaprzeczalny dowód wspólnoty kulturowej Słowian. Są i z pewnością będą kontynuowane w całym naszym kręgu kulturowym (por. notkę z 11.6.2019).
Ostatnie rozstanie z Ałłą Miasniankiną odbyło się uroczyście. Najpierw w trakcie oficjalnej uroczystości wspominali Ją współpracownicy bibliotekarze (m.in. v-ce Dyrektor Biblioteki Narodowej w Mińsku oraz była Dyrektor brzeskiej biblioteki obwodowej, potem również miejscowi przyjaciele). Nie zabrakło także głosów z Polski, w tym odczytanego przez Jej bliską przyjaciółkę pożegnania przekazanego przez prof. Wacława Waleckiego:
*
"Wraz z Jej odejściem kończy się pewien etap tak pięknie przez Nią rozwijanego życia naukowego w Brześciu. Była siłą przewodnią tego, co w społecznym zainteresowaniu nauką, w lokalnym patriotyzmie, w wyjściu do młodych, by mieli się na kim wzorować – jest najważniejsze. W każdym swoim projekcie była niezastąpiona.
Nasze relacje na naukowej niwie zaowocowały szeregiem projektów, które z pewnością pozostawią trwały ślad w nauce polskiej i białoruskiej. Modelowa Bibliografia Biblii Brzeskiej jest tego najlepszym przykładem. A za tą książką idzie jeszcze cały szereg inspirowanych i organizowanych przez Nia konferencji naukowych i obszerne woluminy materiałów z tych sympozjów.
Będzie Jej nam z pewnością bardzo brakowało.
Cześć jej pamięci!"
*
Uroczystość w cerkwi miała charakter ściśle religijny, wreszcie złożenie ciała na miejscowym cmentarzu. Niezwykle miłym akcentem było wieczorne wspomnienie Zmarłej w trakcie okolicznościowego koncertu .
Dziś rano zmarła w Brześciu p. Ałła M. Miasniankina (Aллa M. Мяснянкіна). Była naszą nieocenioną współpracowniczką zarówno w pracach bibliograficznych, jak i jako organizatorka całego szeregu konferencji naukowych, podkreślających wieloetniczny charakter kultury tego regionu. Takie publikacje jak Брэсцкая Біблія — унікальны помнік культуры ХVI стагоддзя: новыя даследаванні і матэрыялы = Biblia Brzeska — unikatowy zabytek kultury ХVI wieku: nowe badania i materiały oraz cała seria obszernych tomów pod wspólnym tytułem Берасцейскія кнігазборы stanowią istotny wkład do badań naukowych polskich, białoruskich oraz wedle Jej ulubionego określenia: "breszczyny". Cześć Jej pamięci!
Pan Stanisław Siess-Krzyszkowski w dniach 18-19 czerwca 2019 r., w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, uczestniczył w II Międzynarodowej Konferencji Proweniencyjnej, zatytułowanej "Kolekcje prywatne w zbiorach książki dawnej" i wygłosił referat "Książki z puławskiej biblioteki Czartoryskich w zbiorach biblioteki krasiczyńskiej Sapiehów". Jako ceniony specjalista, który swego czasu na zamówienie Dyrekcji Zbiorów na Wawelu zredagował katalog starodruków biblioteki krasiczyńskiej, gdy ona tam ostatecznie trafiła – podzielił się ze słuchaczami swoim doświadczeniem nie tylko w zakresie tej kolekcji.
Prof. Walecki wziął udział w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim dra Roberta Lichtnera (Fragmente vorchristlicher slavischer ritueller Poesie und Motivik in slowakischen Folkloretexten. Eine philologisch-etymologische Untersuchung). Defensio odbyła się w Instytucie Slawistyki uniwersytetu wiedeńskiego. Ta wybitna praca naukowa wpisuje się w cały ciąg opracowań wyrosłych i wyrastających nadal z badań zespołu prof. Radoslava Katičića, twórcy koncepcji wspólnego w czasach przedchrześcijańskich dla wszystkich narodów słowiańskich kręgu motywów zachowanych poprzez tradycję ustną w najdawniejszej poezji ludowej i żywotnego do dziś. Ten pasjonujący świat zbieżnej mentalności, wierzeń, wyobrażeń i fabuły pokazano już na gruncie chorwackim, ruskim, białoruskim, polskim i obecnie słowackim. Pozwala na to opracowana przez Profesora metoda kulturowej i etymologicznej rekonstrukcji fragmentów wydobytych ze wspomnianej tradycji. Dyskusja toczyła się także i później w mniej oficjalnej atmosferze w gronie dawnych członków seminarium badawczego prof. Katičića (prof. Holzer, prof. Walecki) i młodego doktora oraz jego przyjaciół wśród drzew uniwersyteckiego campusu AKH.
W dniach 5-7 czerwca prof. Wacław Walecki i p. Stanislaw Siess-Krzyszkowski przeprowadzali kwerendy biblioteczne w Austriackiej Bibliotece Narodowej w Wiedniu. Przede wszystkich dokonano identyfikacji tamtejszych dwóch wczesnych egzemplarzy starodruków krakowskich oraz w historycznej i pięknej czytelni przy Josephsplatz zbadano najcenniejszy z zachowanych egzemplarz Biblii Brzeskiej z dedykacją ofiarowany przez Mikołaja Radziwiłła Czarnego cesarzowi Maksymilianowi. W wolnej chwili "skontrolowano" wzorzec bochenka chleba oraz łokocia wiedeńskiego i bawarskiego przed wejściem do Katedry, odwiedzono obecną siedzibę Wielkiego Mistrza zakonu krzyżackiego i podziwiano neogotycką Votiv-Kirche.
Na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego Profesor Wacław Walecki wziął udział w uroczystości 50-lecia pracy naukowej Prof. Aliny Nowickiej-Jeżowej.
Profesor Wacław Walecki otrzymał dodatek specjalny za zorganizowanie "Zwirtualizowania serwerów aplikacyjnego i bazy danych w ramach Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera wraz z ich przeniesieniem do chmury uniwersyteckiej celem podniesienia wydajności i bezpieczeństwa całego systemu EBBE".
Alma Mater, prestiżowe czasopismo Uniwersytetu Jagiellońskiego, w swoim kwietniowo-majowym numerze (208-209) zamieściło obszerną informację na temat naszego Centrum, naszej Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera i osiągnięć naukowych pod znamiennym tytułem: Stara szkoła – nowe narzędzia i metody.
W dniach 28-30 marca 2019 roku p. Stanisław Siess-Krzyszkowski i prof. Wacław Walecki byli gośćmi Biblioteki Polskiej w Paryżu oraz Francuskiej Biblioteki Narodowej. W obu tych instytucjach nawiązano kontakty naukowe oraz zapoznano się ze zbiorami starodruków a w wypadku Biblioteki Polskiej także druków XIX wieku. Zbadano trzy egzemplarze Biblii Brzeskiej (w tym ów szczególnie cenny z dedykacją Krzysztofa Radziwiłła, syna Krzysztofa „Pioruna” – ofiarowany prawdopodobnie ok. r. 1624 z dedykacją dla księcia Fryderyka Maurycego de Boullion do Biblioteki Sedańskiej). Pamiątkowe zdjęcie na tle osiemnastowiecznych globusów (tu po raz pierwszy zaznaczona świeżo odkryta Australia jako Nowa Holandia) pokazuje rozmach, z jakim zbudowano FBN/BNF.
W dniach 24-27 marca prof. Wacław Walecki i p. Stanisław Siess-Krzyszkowski byli gośćmi Muzeum Polskiego w Zamku w szwajcarskim Rapperswil. Zapoznali się z zasobem cennych dla naszych badań starodruków i publikacji dziewiętnastowiecznych zgromadzonych w tej istniejącej od prawie 150 lat placówce. Do faktu tego nawiązał w swoim referacie prof. Walecki, nazywając Bibliografię Polską Estreicherów siostrzaną bliźniaczką Muzeum (oba przedsięwzięcia powołano do życia w 1870 roku), a p. Krzyszkowski mówił o charakterystycznych cechach pracy Mikołaja Reja nad przekładem Nowego Testamentu (notka w Newsletter) . Zadzierzgnięta współpraca zaowocuje niebawem przy kolejnej Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie.
Dnia 11 marca 2019 roku prof. Wacław Walecki gościł w naszym Centrum uczestników dużego projektu badawczego «История литературы» как художественное произведение: от античности до Нового времени. Jest to grant Rosyjskiej Akademii Nauk, którym kieruje p. prof. Maria Nienarokowa z Moskwy. Przedmiotem spotkania była dyskusja o "polskiej" części tego przedsięwzięcia, między innymi w kontekście Bibliografii Estreichera. Prof. Nienarokowa przedstawiła zarys problematyki, terminy realizacji i inne uwarunkowania. Ze strony polskiej uczestniczyły prof. Katarzyna Janus i prof. Małgorzata Krzysztofik.
W sobotę 9. marca 2019 w kanale Historia TVP emitowano film z serii Marzyciele, zatytułowany Salon u Estreicherów, poświęcony tej krakowskiej rodzinie profesorskiej, w szczególności Stanisławowi Estreicherowi, synowi Karola Seniora i ojcu Karola Juniora. Materiał jest dostępny w internecie (https://vod.tvp.pl/video/marzyciele,salon-u-estreicherow,41347699), a fragment dotyczący Bibliografii Polskiej, dziełu trzech pokoleń Estreicherów dziś przez nas kontynuowanym w Centrum Bibliografii UJ zawiera się w przedziale minut i sekund 11:40-12:24.
Dzięki uprzejmości przeora klasztoru OO. Paulinów na Skałce o. Grzegorza Prusa 21stycznia i 4 marca pracownicy Centrum Badawczego Bibliografii Polskiej Estreicherów odwiedzili tak zwaną „starą bibliotekę”na Skałce. Celem kwerendy było poszukiwanie druków XVI i XVII w. nieznanych Bibliografii Polskiej. „Stara biblioteka” jest charakterystyczna i ważna co najmniej z dwu powodów. Pierwszy to sposób przechowywania ksiąg: na półkach szaf bibliotecznych spoczywają specjalne drewniane futerały, a w każdym z nich od jednego do kilkunastu woluminów (zależnie od formatu i grubości dzieł). Drugi powód to fakt, że zasób biblioteki nie jest odnotowany w Centralnym Katalogu Starodruków Poloników Biblioteki Narodowej. W czasie dwu wizyt sfotografowano karty katalogowe poloników XVI i XVII w. na litery A-L. Kwerendy będą kontynuowane, a materiały wykorzystywane do naszej nieustającej pracy nad uzupełnianiem "Estreichera".
W dniach 12, 20 i 21 lutego pracownicy Centrum Badawczego Bibliografii Polskiej Estreicherów po raz kolejny odwiedzili Bibliotekę Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie. Wizyty te, możliwe dzięki uprzejmości opiekuna Biblioteki, o. Andrzeja Pabina, były związane z poszukiwaniem druków nieznanych Bibliografii Polskiej.
Najcenniejszym odkryciem okazał się niepozorny na pierwszy rzut oka, zdefektowany druk – udało się bowiem ustalić, że zawiera on nieznane skądinąd drugie wydanie słynnego szesnastowiecznego tekstu Pozdrawianie wszystkich członków Pana Jezusowych. Skromna książeczka niewielkiego formatu, w przeciwieństwie od eleganckiego wydania pierwszego, służyła najwyraźniej celom codziennej pobożności prywatnej i dlatego też niemal cały jej nakład uległ zaczytaniu.
Niezwykle interesujący okazał się również nienotowany przez „Estreichera” druk dotyczący ważnego wielkopolskiego sanktuarium: Relacya koronacyi obrazu Nayświętszey Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia w Kosciele Skępskim OO. Bernardynów Wielkopolskiey Prowincyi (1755).
W zbiorach Biblioteki Prowincji odnalazły się również nieopisane w Bibliografii Polskiej tomy i części staropolskich dzieł: drugi tom kaznodziejskiego zbioru Nauki czyli Kazania Na Swięta roczne Boga-Rodzicy Niepokal: Poczętey Nayśw: Maryi Panny, Przez iednego Kapłana Zakonu S. O. Franciszka ... Zebrane, i Na Dwa Tomiki Podzielone (1793) oraz czwarta część Pamięci codziennej bolesney męki ... Jezusa Chrystusa pióra Benedykta Kotwickiego (1779).
Pracownicy Centrum opisali również w Bibliotece Prowincji nieznane wydanie XVIII-wiecznego podręcznika ogrodnictwa zatytułowanego Zabawa ogrodowa (1798). W przypadku dawnych druków użytkowych, które ulegały szybkiemu zaczytaniu, przechowywane raczej w pomieszczeniach gospodarczych niż w bibliotekach, odkrycie tego rodzaju jest szczególnie wartościowe.
Wśród równie ciekawych, a bardziej nietypowych znalezisk można wymienić zachowaną w postaci arkuszy drukarskich Regułę Wielebnych Panien Zakonnych Trzeciego Zakonu Ojca Świętego Franciszka (1740), opublikowaną staraniem Jana Kapistrana Połanieckiego w krakowskiej drukarni M. Dyjaszewskiego, a także trzy druki wielkoformatowe, przeznaczone do zawieszania na ścianach: Catalogus Beatorum Martyrum et Confessorum Ordinis Minorum S. Francisci (1774), zatwierdzony przez Jana Kantego Lenczowskiego, Modus Celebrandi Missam Juxta Rubricas Missalis Romani... (1753), podpisany przez małopolskiego prowincjała Bernardynów, Tomasza Glattza, a także Ordo Processionum Tempore Jubilaei Magni per sex Menses ad quatuor Ecclesias designatas ... ex Mandato Andreae Stanislai Kostka in Załuskie Załuski (1751).
Dzięki pomocy pracowników Centrum udało się również zidentyfikować pozbawiony początku i końca egzemplarz II tomu słynnego słownika Grzegorza Knapiusza (1780).
Mamy nadzieję, że poszukiwania prowadzone w Bibliotece Prowincji OO. Bernardynów przyniosą jeszcze niejedno równie ciekawe odkrycie.
Delegacja pracowników Centrum zwiedziła w Muzeum Emeryka Hutten-Czapskiego (Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie) pod przewodnictwem twórczyń ekspozycji wystawę Deski, skóry i klauzury. Dzieła dawnych introligatorów.
Od lewej stoją stoją.: Tomasz Nastulczyk, Iwona Długopolska (MN), Agnieszka Perzanowska (MN), Alina Baran, Stanisław Siess-Krzyszkowski, Beata Opoka, Marta Kowalewska.