Nazwisko i imię:
Smotrzycki Melecjusz (Maxym), (pseudonim Teofil Ortolog) od 1618 jeromonach, od 1620 archim. i arc. połocki († 1633).
Tytuł:
ΘPHNOΣ To iest Láment iedyney ś. Powszechney Apostolskiey Wschodniey Cerkwie, z obiáśnieniem Dogmat Wiáry. Pierwey z Greckiego ná Słowienski, á teraz z Słowienskiego ná Polski przełożony. Przez Theophilá Orthologá, Teyże świętey Wschodniey Cerkwie Syná.
Miejsce i rok wydania:
W Wilnie Roku Páńskiego 1610.
Opis/komentarz:
w 4ce, k. 16 nlb., 218 lb. i 1 nlb. (Errata). Na odwr. k. tyt. herby Wiśniowieckich z literami u góry: M(ichał) K(orybut), u dołu: X(iąże) W(iśniowiecki) i dziesięciowiersz. Przedmowa do Michała Korybuta Wiśniowieckiego obejmuje 5 kart. Pisze, że tu Cerkiew wschodnia o zażywaniu ceremoniy nauce gruntowną sprawę zdaje. Książkę tę on na polski język przełożył dla snadniejszego wszech ludzi pojęcia. — W przedmowie do Czytelnika (81/2 kart) ubolewa nad oszkalowaniem cerkwi wschodniej. Pragnie odmalować wizerunek prawdziwej cerkwie jako we zwierciedle. Żadne nabożeństwo, żadna ceremonja nie zacznie się ani dokończy bez prośby za zwycięstwo i pomnożenie Króla. A ty niewstydliwy języku obrażasz króla i nieprzepuszczasz sędziom głównym trybunalskim. Skrypt wydałeś za barwą, by cię nikt nie mógł poznać. Wreszcie tłumaczy, że wiele terminów z słowiańskiego, które się na polski przełożyć nie dało, przytacza po łacinie. Poczem: Aucthorowie ktorych się świadectwa tu w tey książce citowały (2 strony). Przytacza 143 autorów dawnych i nowszych, z których korzystał. Rozkład treści jest następujący: Od k. 1—21 idzie rozdział I pt. Lament. — R. II: Napomnienie cerkwie do synów co ją opuścili. — R. III (k. 30): Przeciw zwierzchności Biskupa rzymskiego. — R. IV (k. 68): O rzymskim kościele. — R. V. (k. 91): O pochodzeniu Ducha S. — VI (k. 130): O Przaśniku i kwaśnym sakramentu Wieczerzy chlebie. — R. VII (k. 153): O czyścu. — R. VIII: Przeciw zwierzchności Pap. — R. IX (k. 188): O odrzuceniu kielicha przez kościół rzymski. — R. X (k. 197): O wzywania Swiętych. — R. XI (karta 208): Catechism to jest Sumariusz albo krotkie zebranie wiary y ceremoniy Cerkwie wschodniey. Na k. 15 obszerny ustęp o książętach i szlachcie „narodu rosieyskiego domach” (wymienieni po nazwisku), którzy porzucili prawosławie. — Na k. 27 polomika z Sacranusem, Skargą, listem anonima do Chytreusa (zapewne Oderborn i Meletius, XXIII str. 252). Ta wylicza różne kalumnie na „Rosieyską cerkiew”. — Na k. 57 o zmyślonem poselstwie książąt i panów ruskich do Sykstusa IV, wydanem r. 1605 (ob. Bibl. XXIV, 381). Na k. 69 cytuje Petrarkę po łac. i w przekładzie polskim, oraz Bapt. Mantuańczyka. — Na k. 76 o śmierci odstępników. — Na k. 84 wspomina jakiegoś Szizmografusa (Sacrana?). W języku jego tak tu jak w innych pismach dużo ruskich lub dawnych zwrotów i słów np. swędra (k. 19), rodzicżka (17), do żelaznej ściany puszczać słowa (16), przetchlina morska (20), mózgować (50), jedynactwo (56), istnostny (104) i istnościńa (211), złotosłowny (148), samowiarkowie (152), odkaz (163), wtórożeniec (216) itp. Bywa przytaczane (Sopikow i Jocher) z ruskim tytułem: Trinon to jest płacz wostocznoj cerkwi na otstuplenija niekotorich od drewniawo greczeskawo ispowidanija i ot powinowienia patriarchu konstantynopolitanskomu soczynenie Ieromonacha Meletia Smotrickaho. Wilno 1610. w 4ce. Ale jest to błąd. Po rusku nie wyszło, a na tytule umyślnie błędnie podano, jakby to był przekład z greckiego i słowiańskiego. Książkę odrazu napisano po polsku. Odpis Skargi ob. tom XXVIII str. 155 pt.: „Na treny i Lament” (1610). — Skarga nazywa go Krzywologiem. Innym jest odpis Morochowskiego Eljasza pt. Paregoria 1612, o czem obacz tom XXII str. 563. — Ten znowu nazywa go Pornologiem. Na egz. bibl. petersb. zanotowano współcześnie iż książkę wydali Maxym Łohwin i Pawełek czerniec. — Obacz Brückner w Kwart. hist. 1896 str. 608. Podobno Zygmunt III nakazał niszczyć te książkę Smotryckiego? Jocher 9459 (odsyła do not, ale noty zabroniła cenzura). — Kraszewski Wilno IV 141, 154—5. — Wiszn. VIII 319—20. — Karatajew Opisanije s. 260. — Barącz Warta 1889 s. 480. Sopikow I 270. — Stebelski Dwa światła 1866. — Dziedusz. Skarga II 524—33. — Likowski Unja brzeska, str. 223. — Tretiak Skarga 1912 str. 302 (przypuszcza wpływ Lukarysa). — Osinskij {Melecij Smotr. Kiew 1912}
Lokalizacja:
Dzików — Jagiell. — Krasińs. — Ossol. — Petersb. — Stauropigja lwow.
Całość:
Smotrzycki Melecjusz (Maxym), (pseudonim Teofil Ortolog) od 1618 jeromonach, od 1620 archim. i arc. połocki († 1633).
ΘPHNOΣ To iest Láment iedyney ś. Powszechney Apostolskiey Wschodniey Cerkwie, z obiáśnieniem Dogmat Wiáry. Pierwey z Greckiego ná Słowienski, á teraz z Słowienskiego ná Polski przełożony. Przez Theophilá Orthologá, Teyże świętey Wschodniey Cerkwie Syná.
W Wilnie Roku Páńskiego 1610.
w 4ce, k. 16 nlb., 218 lb. i 1 nlb. (Errata).
Na odwr. k. tyt. herby Wiśniowieckich z literami u góry: M(ichał) K(orybut), u dołu: X(iąże) W(iśniowiecki) i dziesięciowiersz. Przedmowa do Michała Korybuta Wiśniowieckiego obejmuje 5 kart. Pisze, że tu Cerkiew wschodnia o zażywaniu ceremoniy nauce gruntowną sprawę zdaje. Książkę tę on na polski język przełożył dla snadniejszego wszech ludzi pojęcia. — W przedmowie do Czytelnika (81/2 kart) ubolewa nad oszkalowaniem cerkwi wschodniej. Pragnie odmalować wizerunek prawdziwej cerkwie jako we zwierciedle. Żadne nabożeństwo, żadna ceremonja nie zacznie się ani dokończy bez prośby za zwycięstwo i pomnożenie Króla. A ty niewstydliwy języku obrażasz króla i nieprzepuszczasz sędziom głównym trybunalskim. Skrypt wydałeś za barwą, by cię nikt nie mógł poznać. Wreszcie tłumaczy, że wiele terminów z słowiańskiego, które się na polski przełożyć nie dało, przytacza po łacinie. Poczem: Aucthorowie ktorych się świadectwa tu w tey książce citowały (2 strony). Przytacza 143 autorów dawnych i nowszych, z których korzystał. Rozkład treści jest następujący: Od k. 1—21 idzie rozdział I pt. Lament. — R. II: Napomnienie cerkwie do synów co ją opuścili. — R. III (k. 30): Przeciw zwierzchności Biskupa rzymskiego. — R. IV (k. 68): O rzymskim kościele. — R. V. (k. 91): O pochodzeniu Ducha S. — VI (k. 130): O Przaśniku i kwaśnym sakramentu Wieczerzy chlebie. — R. VII (k. 153): O czyścu. — R. VIII: Przeciw zwierzchności Pap. — R. IX (k. 188): O odrzuceniu kielicha przez kościół rzymski. — R. X (k. 197): O wzywania Swiętych. — R. XI (karta 208): Catechism to jest Sumariusz albo krotkie zebranie wiary y ceremoniy Cerkwie wschodniey. Na k. 15 obszerny ustęp o książętach i szlachcie „narodu rosieyskiego domach” (wymienieni po nazwisku), którzy porzucili prawosławie. — Na k. 27 polomika z Sacranusem, Skargą, listem anonima do Chytreusa (zapewne Oderborn i Meletius, XXIII str. 252). Ta wylicza różne kalumnie na „Rosieyską cerkiew”. — Na k. 57 o zmyślonem poselstwie książąt i panów ruskich do Sykstusa IV, wydanem r. 1605 (ob. Bibl. XXIV, 381). Na k. 69 cytuje Petrarkę po łac. i w przekładzie polskim, oraz Bapt. Mantuańczyka. — Na k. 76 o śmierci odstępników. — Na k. 84 wspomina jakiegoś Szizmografusa (Sacrana?).
W języku jego tak tu jak w innych pismach dużo ruskich lub dawnych zwrotów i słów np. swędra (k. 19), rodzicżka (17), do żelaznej ściany puszczać słowa (16), przetchlina morska (20), mózgować (50), jedynactwo (56), istnostny (104) i istnościńa (211), złotosłowny (148), samowiarkowie (152), odkaz (163), wtórożeniec (216) itp.
Bywa przytaczane (Sopikow i Jocher) z ruskim tytułem: Trinon to jest płacz wostocznoj cerkwi na otstuplenija niekotorich od drewniawo greczeskawo ispowidanija i ot powinowienia patriarchu konstantynopolitanskomu soczynenie Ieromonacha Meletia Smotrickaho. Wilno 1610. w 4ce.
Ale jest to błąd. Po rusku nie wyszło, a na tytule umyślnie błędnie podano, jakby to był przekład z greckiego i słowiańskiego. Książkę odrazu napisano po polsku.
Odpis Skargi ob. tom XXVIII str. 155 pt.: „Na treny i Lament” (1610). — Skarga nazywa go Krzywologiem.
Innym jest odpis Morochowskiego Eljasza pt. Paregoria 1612, o czem obacz tom XXII str. 563. — Ten znowu nazywa go Pornologiem.
Na egz. bibl. petersb. zanotowano współcześnie iż książkę wydali Maxym Łohwin i Pawełek czerniec. — Obacz Brückner w Kwart. hist. 1896 str. 608.
Podobno Zygmunt III nakazał niszczyć te książkę Smotryckiego?
Jocher 9459 (odsyła do not, ale noty zabroniła cenzura). — Kraszewski Wilno IV 141, 154—5. — Wiszn. VIII 319—20. — Karatajew Opisanije s. 260. — Barącz Warta 1889 s. 480. Sopikow I 270. — Stebelski Dwa światła 1866. — Dziedusz. Skarga II 524—33. — Likowski Unja brzeska, str. 223. — Tretiak Skarga 1912 str. 302 (przypuszcza wpływ Lukarysa). — Osinskij {Melecij Smotr. Kiew 1912}
Dzików — Jagiell. — Krasińs. — Ossol. — Petersb. — Stauropigja lwow.